Neutraal Moresnet | Neŭtrala Moresnet
Esperantostaat
Neutraal Moresnet, officieel Het Onverdeelde Gebied van Moresnet, was van 1816 tot 1920 een neutraal gebied met een oppervlakte van amper 344 hectare dat toebehoorde aan zowel het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden (vanaf de onafhankelijkheid aan de nieuwe staat België) als aan Pruisen (vanaf 1871 Duitsland).
Het gebied, in de vorm van een stompe driehoek, lag ten zuiden van de Vaalserberg en reikte tot aan de hoofdweg van Aken naar Luik.
In de Eerste Wereldoorlog werd het bezet door Duitsland en na afloop door België. Uiteindelijk werd het door België definitief ingelijfd en sindsdien maakt het deel uit van de provincie Luik.
Neutraal Moresnet werd voornamelijk bevolkt door Belgen (vanaf de onafhankelijkheid), Pruisen (vanaf 1871 Duitsers) en Nederlanders (in mindere mate vanaf de Belgische onafhankelijkheid). In augustus 1914 werden alle inwoners genaturaliseerd tot Duitser.
Neutraal Moresnet ontstond na de definitieve val van Napoleon, nadat de Nederlanden en Pruisen het bij de herindeling van Europa niet eens werden over het bezit van een waardevolle zinkgroeve bij Kelmis in de toenmalige gemeente Moresnet. Het stond bekend als een zinkexporteur,
een belastingparadijs, een smokkelvrijplaats, een gokoord en korte tijd als potentiële 'Esperantostaat'.
Een van de cartografische bijzonderheden was dat het met België, Nederland en Duitsland een vierlandenpunt had.
In het Spoor Terug: de documentaire Het vierde land, een programma over de opmerkelijke en haast vergeten geschiedenis van Neutraal Moresnet, ooit het vierde land op het Drielandenpunt.
Na de val van Napoleon maakte zowel Pruisen als de Nederlanden aanspraak op het gebied vanwege een waardevolle zinkmijn. Omdat die twee landen er niet uitkwamen ontstond Neutraal Moresnet als 'tijdelijke maatregel' in 1816. Het was niet groter dan 3,4 km2.
Het vierde land is een verhaal over de aantrekkingskracht van een land dat geen echt land was. Er kwamen vrijbuiters, smokkelaars en dienstkloppers op af, maar ook Esperanto-utopisten die van Moresnet de wereldwijde Esperantohoofdstad wilden maken.
De Esperantisten dachten hun droomstaat bijna bereikt te hebben toen de Eerste Wereldoorlog na honderddrie jaar een einde maakte aan de 'tijdelijke maatregel' Neutraal Moresnet.
Heb je de uitzending van O.V.T. van de VPRO gemist, dan kan je het hieronder alsnog beluisteren.
Klik op de foto rechts om meedere foto's te bekijken.
Amikejo
Moresnet neŭtrala, Neŭtrala Moresnet aŭ "Neŭtra Moresneto" estis, de 1816 ĝis 1919, malgranda kvazaŭ-"lando" (ĉefurbo: Moresnet), kun teritorio de ĉirkaŭ 3,5 km² (333 ha), inter la nuna Belgio kaj Germanio kun kontaktopunkto en Nederlando (iam la kvarlanda landlimo).
Ĝi ekzistis entute 104 jarojn (inter 1816 kaj 1920) nur ĉar ĝiaj du grandaj najbaraj landoj ne konsentis pri kiu posedu ĝin. Tiel, ili decidis igi ĝin neŭtrala teritorio dividante regon egale. Ĝi situas proksimume 7 km sudokcidenten el Aĥeno (Germanio) rekte sude de la intersekco de la germanaj, belgaj kaj nederlandaj landlimoj sur Vaalserberg.
Inter januaro kaj marto 1908 pli ol cent kvindek internaciaj gazetoj raportis, ke la disputita areo fariĝus Esperantoŝtateto. Iel ĝi fariĝis la Monako de la Nordo.
Vaalserberg (la monteto de Vaals), hodiaŭ trilanda limpunkto inter Germanio, Belgio kaj Nederlando, estis kvarlanda limpunkto inter 1830, la sendependiĝo de Belgio, ĝis 1919, la fino de la ekzisto de la Neŭtrala Moresnet, kiu sub la nomo "Amikejo" preskaŭ fariĝis la unua teritorio kiu alprenis revolucian decidon oficialigi la lingvon Esperanton.
Tiam la ĉefa kuracisto de la zinkominejo, Wilhelm Molly provis sur la teritorio Neŭtrala Moresnet krei la unuan Esperanto-ŝtaton. Wilhelm Molly estis inspirita de Gustave Roy, ambaŭ framasonoj: ili celis igi Moresneton la unua Esperanta regno, nomata "Amikejo".
La proponita himno estis samnoma marŝo en Esperanto, kun adaptita ortografio: Amikayo. Amikejo estis proklamita en aŭgusto 1908, sed daŭris nur kelkajn tagojn, ĉar nek Belgio nek Prusio rezignis siajn rajtojn. Tiam la estro de la teritorio (regiono) estis urbestro.
Dum la Unua Mondmilito tiun teritorion ekokupis Germanio kaj nur la postmilita Traktato de Versajlo de la 28a de junio 1919 finis la "provizoran neŭtralecon" centjaran, decidante ke Neŭtrala Moresnet apartenos al Belgio.
Germanio reaneksis la lokon dum la Dua Mondmilito, sed ĝi reapartenis al Belgio ekde 1944. Nuntempe, ĝi estas parto de la municipo Kelmis/La Calamine en la belgaj Orientaj Kantonoj, germanlingvaj.
Klaku al la foton dekstre por vidi plurajn fotojn.
Films | Filmoj
Hieronder zijn 5 verschillende films te bekijken over de het vierde land.
Ĉi-sube spekteblas 5 malsamajn filmojn pri Neŭtrala Moresnet.